patent

Stijgende zorgkosten zijn een megaprobleem. Sinds 2000 zijn de uitgaven aan de zorg in Nederland verdubbeld, van ruim 46 miljard euro naar 95 miljard euro in 2015. Nu al wordt volgens het Centraal Planbureau 23 procent van het inkomen aan zorg besteed, en als er niets verandert, kan dit in 2040 oplopen tot 36 procent.

Inherente problemen met het patentsysteem maken medicijnen zo duur

Er is een nieuw geneesmiddel om hepatitis C te behandelen, het heet sofosbuvir. De prijs van een eenmalige kuur kan oplopen tot € 88.000. Het medicijn heeft, met 1,50 euro productiekosten, een verkoopprijs van 1.000 euro per tablet. Deze prijs-strategie, die vooral voor luxe goederen wordt toegepast, heet ‘value based pricing‘. De fabrikant kan de prijs bepalen op grond de waarde die aan het middel kan worden toegedicht, d.w.z. als door het medicijn de totale maatschappelijke kosten van de patiënt lager worden, bijvoorbeeld door een kortere ziekteduur of een snellere terugkeer van de patiënt in het arbeidsproces.

De huidige geneesmiddelen kunnen honderdduizenden euro’s per jaar kosten. Het verhaal van hoe twee bedrijven prijzen vaststellen voor hun dure nieuwe geneesmiddelen, suggereert dat de manier waarop we de waarde van dergelijke behandelingen bepalen zal helpen beslissen over de toekomst van onze gezondheidszorg. Er zijn inherente problemen met een systeem waarbij de overheid een van de grootste betalers is, en waar artsen, ziekenhuizen, verzekeraars, farmaceutische bedrijven, en beleggers verwachten allemaal royaal te profiteren van de behandeling van zieke mensen, ongeacht hoe weinig echte waarde ze toevoegen aan het leven van patiënten en voor de samenleving.

De farmaceutische industrie wil het publiek doen geloven dat het erg duur is om een medicijn te ontwikkelen

Het is in het belang van de farmaceutische industrie om het publiek te doen geloven dat het erg duur is om een medicijn te ontwikkelen. Consumenten-organisatie Public Citizen kwam in een eigen analyse uit op 161 miljoen dollar, door over een bepaalde periode het bedrag te nemen dat de farmaceutische bedrijven melden aan onderzoek en ontwikkeling, en vervolgens te delen door het aantal geneesmiddelen dat een federale goedkeuring heeft verkregen.

Patenten geven fabrikanten een – tijdelijk – monopolie, dat nog sterker is bij zogeheten weesgeneesmiddelen voor zeldzame ziekten. De industrie zegt zelf dat een nieuw middel 1,5 miljard dollar (of zelfs 2,5 miljard) kost, maar de topman van farmaconcern GSK heeft dat bedrag al in 2013 een “mythe” genoemd. In een wetenschappelijk artikel komen de onderzoekers tot de conclusie dat de onderzoeks- en ontwikkelingskosten voor farmaceutische bedrijven om een geneesmiddel op de markt te brengen gemiddeld $ 59 miljoen bedragen. Dat komt in de buurt van berekeningen door Artsen Zonder Grenzen, die uitkomt op een bedrag van $ 50 miljoen (of tot een bedrag van $186 miljoen als je de gefaalde medicijnen meetelt).

Nu kun je redelijkerwijs twisten over het laagste bedrag, maar er is een groeiende hoeveelheid bewijs dat het werkelijke bedrag veel dichter bij het laagste bedrag ligt dan bij de hogere bedragen. Er zullen zeker een aantal uitschieters zijn, maar het idee dat de gemiddelde kosten om een nieuw geneesmiddel te ontwikkelen meer is dan een miljard dollar, en dus dat farmaceutische bedrijven speciale extra protectionisme nodig zouden hebben, is nonsens en zou zeker niet meer mogen worden geopperd.

Het overwinnen van patenten barrières door middel van gedwongen maatregelen

Een essentieel feit is dat er volkomen rechtmatige en effectieve instrumenten zijn om de barrières die uitgaat van patenten en die de toegang tot geneesmiddelen belemmeren te overwinnen. Er zijn bepalingen in de internationale handelsregels die het landen mogelijk maken om specifieke maatregelen te nemen als een patent niet langer de win-win situatie verschaft waarbij zowel de octrooihouder als de samenleving profiteren van een uitvinding.

Dwanglicenties zijn een uiterst middel om corrigerend te kunnen optreden als er ongewenste situaties zijn ontstaan door octrooien. De overheid moet actief ingrijpen om nieuwe geneesmiddelen betaalbaar te maken, schrijven Ellen ‘t Hoen cum suis. Maak gebruik van dwanglicenties en beloon een bedrijf als het een noodzakelijk geneesmiddel (bijvoorbeeld antibiotica) ontwikkelt.

Exorbitant hoge prijzen van medicijnen zijn vaak het gevolg van de sterke bescherming van intellectueel eigendom. Een alternatief waarbij farmaceuten geld kunnen verdienen zonder patenten is het Health Impact Fund. Een Nederlands initiatief komt van de voormalige topman van het Erasmus MC met de stichting Fair Medicine die tegen kostprijs en een opslag medicijnen gaat maken.

Het patentsysteem faalt

Essentiële geneesmiddelen zijn van cruciaal belang om te voorzien in de primaire gezondheidszorg behoeften van de bevolking te voldoen, de gezondheid te bevorderen en duurzame ontwikkeling te bereiken. Discussies over de toegang tot medicijnen hebben zich soms ten onrechte enkel gericht op landen met lage tot middeninkomens. Maar de Lancet’s Commissie laat zien dat de toegang tot geneesmiddelen een mondiaal probleem is, ongeacht het landinkomen.

Al in 2003 zette Artsen zonder Grenzen octrooien op geneesmiddel in de schijnwerpers. Als het gaat om de farmaceutische industrie, moeten de intellectuele eigendomsrechten worden afgewogen tegen de behoeften van mensen wier levens afhankelijk zijn van medicijnen.

De ‘Lancet Commissie Essentiële Geneesmiddelen Beleid’ richt zich terecht op de noodzaak om de toegang tot essentiële geneesmiddelen voor iedereen te garanderen. We kunnen echter geen echte vooruitgang bereiken zonder te erkennen dat het huidige octrooi-gebaseerde business model en de manier waarop we internationale patent regels toepassen moeten veranderen. Het patent systeem faalt.

Patent voorstellen met negatieve gevolgen worden doorgedrukt in handelsakkoorden

Octrooien zijn een van de meest besproken onderwerpen voor de toegang tot essentiële geneesmiddelen sinds de oprichting van de Wereldhandelsorganisatie (WTO) en de sluiting van de Overeenkomst inzake handelsgerelateerde aspecten van de intellectuele eigendom (TRIPS) in 1994 geweest.

Ondanks de vele studies die de negatieve gevolgen voor de toegang tot geneesmiddelen tonen, blijven de TRIPS-plus bepalingen, zoals de exclusiviteit van gegevens en uitbreidingen van de patenttermijn over geneesmiddelen, gepushed worden door de farmaceutische industrie en gesteund door de regeringen van sommige lidstaten. Deze voorstellen worden doorgedrukt in onderhandelingen over handelsakkoorden, zoals de lopende Regional Comprehensive Economic Partnership (RCEP) overeenkomst, die 16 landen omvat in de regio Azië-Pacific. Het High-Level Panel rapport adviseert landen te overwegen de TRIPS-plus bepalingen inzake intellectueel eigendom te verwerpen, en om grondige gezondheidseffectbeoordelingen in onderhandelingen over handelsakkoorden door te voeren.

UN High-Level Panel voor toegang tot geneesmiddelen zet de volgende stap in de Mensenrechtenraad

De Mensenrechtenraad van de Verenigde Naties hield op 8 maart 2017 een paneldiscussie om opvattingen en ervaringen uit te wisselen over de belangrijkste uitdagingen die relevant zijn voor de toegang tot geneesmiddelen. Het panel besteedde een groot deel van de discussie aan het recente rapport van de VN-secretaris-generaal van het High-Level Panel betreffende de toegang tot geneesmiddelen, tot groot ongenoegen van de Europese Unie en de Verenigde Staten. VN-adjunct-Hoge Commissaris voor de Mensenrechten Kate Gilmore zei, onder meer, dat het niet moet worden toegestaan om de intellectuele eigendomsrechten voor te laten gaan op het recht op toegang tot gezondheidszorg.

Hoe kunnen we het falende patentsysteem hervormen?

De zaak tegen patenten kan kort worden samengevat: er is geen empirisch bewijs dat zij dienen om innovatie en productiviteit te verhogen. Helaas, de politieke economie van een door de overheid beheerd patentsysteem geeft aan dat dergelijke systemen gevoelig zijn voor druk die ervoor zorgt dat de nadelige gevolgen van patenten toenemen in de loop der tijd. De voorkeursoplossing is om patenten helemaal af te schaffen en andere wettelijke instrumenten te vinden om innovatie te bevorderen, die minder openstaan voor lobbyen en het nastreven van monopoliewinsten. Echter, als de wijziging van het beleid te groot lijkt om te accepteren, is er de mogelijkheid dat er een reeks van gedeeltelijke hervormingen kunnen worden uitgevoerd.[PDF]