Wie met de kerstdagen plannen heeft om met kinderen naar een ’16+’-film te gaan, zoals actiefilm Blade Runner, zou vervolgens wel eens van een koude kermis thuis kunnen komen. Van de wet mag de bioscoop niet een kaartje verkopen aan iemand die nog geen zestien is, voor een film die de Kijkwijzer als 16+ heeft aangemerkt. Zelfs als dat onder begeleiding van een ouder of voogd is.
Artikel 240a van het Wetboek van Strafrecht
Met gevangenisstraf van ten hoogste een jaar of geldboete van de vierde categorie wordt gestraft hij die een afbeelding, een voorwerp of een gegevensdrager, bevattende een afbeelding waarvan de vertoning schadelijk is te achten voor personen beneden de leeftijd van zestien jaar, verstrekt, aanbiedt of vertoont aan een minderjarige van wie hij weet of redelijkerwijs moet vermoeden, dat deze jonger is dan zestien jaar.
Volgens artikel 240a van het Wetboek van Strafrecht zou de medewerker van de bioscoop of de winkelier die dvd’s met dat leeftijdsadvies verkoopt als poortwachter moeten fungeren.
Materiekennis is geen vervanging voor een eerlijk proces
Zo’n verbod is vreselijk achterhaald, vindt Patti Valkenburg, hoogleraar Media, Jeugd en Samenleving aan de Universiteit van Amsterdam.
Hoogleraar Valkenburg heeft zelf aan de wieg gestaan van de Kijkwijzer. Ze maakte in 2001 deel uit van de wetenschappelijke commissie van het NICAM, de organisatie die de Kijkwijzer heeft helpen ontwikkelen, als opvolger van de Filmkeuring.
NICAM-directeur Tiffany van Stormbroek: “Wij horen vaak van ouders dat ze de wetgeving betuttelend vinden. Dat ze prima zelf kunnen beslissen naar welke films zij met hun kinderen kunnen kijken.”
Maar zelfs de rechtshandhavingsinstanties zijn niet wettelijk bevoegd om beslissingen over onwettigheid te nemen. De politie is niet de rechtbank. Kijkwijzer’s vertrouwdheid met de materie is geen vervanging voor een eerlijk proces.
Productinformatie is geen beoordeling van de wetmatigheid
“Het doel van de Kijkwijzer is het verschaffen van productinformatie. Kijkwijzer verbiedt niks. Het geeft advies. En bij adviezen moet je zelf een afweging maken.”
Artikel 240a van het Wetboek van Strafrecht baseert zich op de productinformatie van Kijkwijzer, alsof de beoordeling van de rechtmatigheid iets is als een oliebollentest.
Kijkwijzer biedt schijnzekerheid
Het is een misverstand dat Kijkwijzer uitsluitend gebaseerd is op wetenschap. Dat kan niet. Je kunt nu eenmaal niet zo eenvoudig wetenschappelijke, empirische resultaten over media-effecten vertalen naar beleid.
Het beoordelen van de meeste onwettigheid vereist kennis van de context. Begrip van de content is niet hetzelfde als kennis van de onwettigheid.
Artikel 240a schuift op halfbakken wijze verantwoordelijkheid af
Volgens Patti Valkenburg kunnen ouders heel goed zelf inschatten welke films geschikt zijn voor hun kinderen, en ondermijnt artikel 240a juist de Kijkwijzer, door de verantwoordelijkheid bij de bioscoop en niet bij de ouders neer te leggen, waar die hoort.
Het is niet verwonderlijk dat artikel 240a van het Wetboek van Strafrecht halfbakken worstelt met het probleem van de context.
Kijkwijzer biedt schijnnauwkeurigheid
Volgens Valkenburg is het “prima dat kinderen zonder ouders bij bepaalde films de bioscoop niet in mogen, maar de nuancering dat als ouders erbij zijn ze wel de bioscoop in mogen, ontbreekt nu.”
“Daarbij komt dat Kijkwijzer een conservatief systeem is: omdat kinderen zo verschillend op media reageren, is de leeftijdsgrens al aan de hoge kant.”
Zelfs de duidelijkste wetten hebben de neiging tot vaagheid. Geen enkele hoeveelheid opleiding – van computers of mensen – kan een kwalitatieve evaluatie, waarover mensen het oneens kunnen zijn, omzetten in een nauwkeurige wetenschappelijke meting.
Parental guidance
Een systeem van ‘parental guidance’ werd in 2009 al eens ingevoerd. Kinderen vanaf 14 jaar mochten vanaf toen onder begeleiding van een ouder of voogd naar een 16+-film. Al na een jaar besloot zijn opvolger in overleg met de bioscopen die coulanceregeling weer terug te draaien.
Valkenburg vond de coulanceregeling “absoluut geen oplossing”: “Die legde nog steeds de verantwoordelijkheid bij de bioscoop en niet bij de ouders, waar die hoort.”
Een systeem dat alleen maar “legaal of illegaal” vraagt, houdt geen rekening met de vraag of een schending voldoende ernstig is om verbod te rechtvaardigen.
Evenmin houdt deze ja/nee-vraag rekening met het meer bredere criminaliteitsbeginsel dat rekening dient te worden gehouden met de omstandigheden.
Conclusie: Schaf de Kijkwijzer af
Het toepassen van de Kijkwijzer in de strafwet staat op gespannen voet met de algemene rechtsprincipes. Maar dat is niet alleen een probleem van de wet: toepassen in de strafwet legt hier alleen maar het probleem met Kijkwijzer zelf bloot.
Kijkwijzer pretendeert productinformatie te bieden, maar geeft een oordeel in de vorm van een leeftijdsgrens. Het is een ‘black box’ algoritme waar een getal uitkomt, maar dat geen rekenschap aflegt over hoe het waardeoordeel tot stand komt. Het maakt niet uit of dit door een kunstmatige intelligentie-algoritme tot stand komt of door menselijke intelligentie.
Hoeveel expertise je ook bij elkaar zet op het gebied van de ontwikkeling van kinderen en inhoudelijke kennis van de films, dat kan geen vervanging zijn voor een wettelijk oordeel.
Een nuancering met een coulanceregeling is geen oplossing. Daarom is er maar één conclusie mogelijk: schaf de Kijkwijzer af.
“Kijkwijzer … is een ‘black box’ algoritme waar een getal uitkomt, maar dat geen rekenschap aflegt over hoe het waardeoordeel tot stand komt.” Ik denk dat dat niet juist is. Zoals in een filmpje op kijkwijzer.nl is te zien, worden av-producties door getrainde codeurs geclassificeerd op basis van een door wetenschappers ontwikkelde vragenlijst (full disclosure: ik heb 2 jaar deel uitgemaakt van die wetenschappelijke commissie). Dit resulteert in een leeftijdsclassificatie en/of inhoudspictogrammen waarmee opvoeders hun voordeel kunnen doen – of niet.
Ik vind het een te verdedigen standpunt om de strafbaarstelling van bioscopen en winkels in artikel 240a van het Wetboek van Strafrecht te schrappen. Voor het afschaffen van de hele Kijkwijzer biedt bovenstaande tekst m.i. geen goede argumenten.
Volgens mij staat dat er ook niet. Zo’n oordeel over de film is best handig. Je kleuter zal een 16 plus film helemaal niks vinden .
De deskundigheid van de mensen die bij deze organisatie werken staat hier dan ook niet ter discussie. Het geven van productinformatie kan zeer nuttig zijn. Het probleem met Kijkwijzer is dat het een kwalitatieve evaluatie omzet in een schijnbaar “nauwkeurige wetenschappelijke meting”. Enkel een ‘harde’ leeftijdsgrens is onbruikbaar voor zowel de ouders, als voor de Wet. Kijkwijzer lijkt een zekerheid te bieden die er niet is.
Een goed punt maar de verantwoording bij de ouders neerleggen werkt ook niet altijd. Dat komt omdat veel ouders regelmatig onverantwoord omgaan met hun kinderen. Alleen gaat het meestal goed en zijn er dus geen problemen. Zo zitten kinderen vaak zonder veiligheidsgordels in de auto, lopen ze vrij rond te rennen rond hun ouders (of alleen) in drukke straten van de binnenstad of beoefenen kinderen diverse sporten met kans op zwaar letsel als het mis gaat.
Maar als je ouders verantwoordelijk houdt voor dit soort onverantwoord gedrag, wat zijn dan de consequenties? Boetes? Hoeveel boetes zijn dan genoeg om ouders meer verantwoord bezig te laten zijn?
Of ontneem je ouders gewoon hun ouderlijke macht? En dan? Kinderen opvoeden in een gesticht of bij pleeggezinnen? Die zijn ook al overbezet.Sowieso wil ik niet eens denken aan wat er kan gebeuren als een kind van Atheïstische ouders in een Christelijk pleeggezin wordt opgenomen. Of een kind van Islamitische komaf in een pleeggezin met een lesbisch stel als ouders. Dat laatste is vooral problematisch want voordat je het doorhebt staat Erdogan alweer te schreeuwen over hoe Nederland Turkse babies steelt…
Het is een goede oplossing om ouders die onverantwoord handelen te blokkeren in hun onverantwoordelijke daden. Dus als een film ongeschikt wordt geacht voor minderjarigen dan moet een bioscoop kinderen weigeren, ook al vinden de ouders het prima dat het kind de film ziet. (Dan kopen ze hem maar op DVD!)
Veel ouders doen dingen met hun kinderen die eigenlijk onverantwoord zijn. En daar kunnen we op twee manieren mee omgaan. Of we gebruiken de wetgeving om derden verantwoordelijk te stellen voor de acties van “foute ouders” zoals bioscopen verbieden om kinderen toe te laten bij 16+ films. Of we pakken op een veel betere manier de ouders van tegenwoordig aan om hen te wijzen op hun verantwoording en maken “opvoeden” een standaard lesonderdeel van het middelbaar onderwijs, met verplichte cursussen voor ouders die de fout in zijn gegaan.
Die laatste optie is beter, maar ook veel te duur en zal veel meer protesten opleveren. Dus gewoon de bioscopen aanpakken is eenvoudiger vanuit het oogpunt van de wet.
Ja, de kijkwijzer afschaffen is een goed idee maar wat dan als ouders hun kinderen gewoon naar hardcore porno laten kijken op hun 12e verjaardag? Zonder kijkwijzer is ook dat gewoon toegelaten.
Is het niet beter om de kijkwijzer minder conservatief te laten zijn? Dus geen 16+ sticker op de DVD box simpelweg omdat de hoofdpersoon in de film een scheet laat, of zo. Gewoon een meer normale beoordeling zoals de gemiddelde ouder zou doen, en niet zoals de Paus zou doen…
Beste Wim,
Je raakt hier een fundamenteel punt van verantwoordelijkheid. Zijn de ouders dat of is de maatschappij dat.
Ook je stuk onderwijs vind ik lastig. Wie bepaald wat goed opvoeden is? Nu wordt je naar een cursus gestuurd als je je kind slaat, in de jaren 50 waneer je niet genoeg corrigerende tikken uitdeelde.
Op dit moment worden we met z’n allen door de staat opgevoed met het idee dat je moet presteren tot de grens van je kunnen. Moet je verplicht op cursus als je je kind opvoedt met het idee dat die moet doen wat hem/haar gelukkig maakt?
Het leeftijdsadvies van de Kijkwijzer is geen ‘geschiktheidsadvies’ maar een advies over ‘mogelijke schadelijkheid’. Resultaten uit wetenschappelijk onderzoek hieromtrent zijn vertaald naar het codeerinstrument waarmee de codeurs werken. En nee, dat gaat niet om een scheet laten, maar om zaken als gewelddadige moorden en verkrachtingsscènes. Daarvoor waarschuwt de Kijkwijzer. In de privésfeer is iedereen vrij om daarmee te doen wat-ie wil. In de publieke ruimte is dat vanwege artikel 240a WvS anders, maar dat zou je kunnen afschaffen zonder het kind (de Kijkwijzer) met het badwater (artikel 240a) weg te gooien.
Er is wel degelijk een probleem met de Kijkwijzer zelf. Het leeftijdsadvies of ‘geschiktheidsadvies’ van Kijkwijzer kan met de materie kennis van Kijkwijzer niet worden omgezet in een leeftijdsgrens die geschikt is voor het bepalen van de onwettigheid. Om te bepalen of een schending voldoende ernstig is, dient er een afweging gemaakt te worden die rekening houdt met de omstandigheden.
Het is dus géén ‘geschiktheidsadvies’ zoals je schrijft, maar een ‘mogelijke schadelijkheidsadvies’. en wat bedoel je met ‘materie kennis van Kijkwijzer’? Let wel: Kijkwijzer heeft een klachtencommissie waar zowel ouders als omroepen/distributeurs kunnen vragen om een afweging van de omstandigheden, en een commissie van beroep waar men terecht kan als men vindt dat het oordeel van de klachtencommissie onjuist is geweest.
Als je, dat wetende, nog steeds vindt dat de leeftijdsgrens uit de Kijkwijzer (en dat is géén ‘black box algoritme’, zoals je schrijft, maar deze wordt gewoon afgeleid uit het antwoord op de vragen) niet geschikt is om de (on)wettigheid vast te stellen, kun je artikel 240a afschaffen zonder de Kijkwijzer zelf af te schaffen. Dan ben je ook waar je wezen wilt…
Wat wil je? Dat de overheid iedereen tot “verantwoord gedrag”* dwingt? Dat gaat niet lukken, en “foute ouders” zullen er blijven.
Speciale regels voor kinderen zijn er omdat kinderen de gevaren niet zien, en geen verantwoordelijkheid kunnen dragen. De hele maatschappij ondersteunt de ouders in het proces dat de kinderen toch eens los rond moeten kunnen lopen.
Noot: Ik heb geen vertrouwen dat de wetgever de term “verantwoord gedrag” goed uitlegt. Zie bijvoorbeeld alle roep om internetcensuur.
Wat ik wil is dat bedrijven fout gedrag bij ouders ontmoedigen. Maar bedrijven zijn gedreven door winst, niet door goed gedrag. En dus moeten bedrijven enigszins gedwongen worden om schadelijk gedrag te voorkomen.
Maar ik wil ook dat de Kijkwijzer gewoon wat realistischer films beoordeelt en dan vooral volgens de opvattingen van de gemiddelde Nederlander. Niet de opvattingen van zwaar religieuze Nederlanders. Als er b.v. een blote vrouwenborst in een film zit, betekent dat nog niet dat de film meteen 18+ moet zijn. Of zelfs 16+ of 13+. Ook kinderen beneden de 13 zouden daar geen problemen mee moeten hebben. Toch? Dus niet “Adam en Eva droegen vijgenbladen want naakt is taboe dus mogen kinderen geen naakt zien!” Maar gewoon gezond verstand gebruiken. Ga in de zomer een dagje naar Zandvoort en je ziet er genoeg blote borsten zonder dat dit enige schadelijke effecten heeft op kinderen. Op een naturistenstrand zien ze zelfs nog meer en ook kinderen die met naturisme opgroeien worden normale Nederlanders.
De Filmkeuring moet gewoon toleranter en meer open worden. De filmkeuring wordt immers gebruikt als een onderdeel van de wetgeving dus moet deze de opvattingen van Alle Nederlanders delen. Religieuze groepen en andere bevolkingsgroepen die strengere regels willen stellen maar hun eigen filmkeuringen samen. Maar die filmkeuringen zijn dan niet wettelijk bindend maar alleen voor binnen die groep. De Bond Van Veganisten zou b.v. kunnen oproepen dat iedere film waarin vlees wordt gegeten gewoon 18+ is. Vind ik prima, maar dat hoort niet thuis in de wet. Ik deel die mening niet, eet rustig biefstuk en als ik een film wil zien waarin ze een (geslacht) varken roosteren aan het spit dan moet dat gewoon mogen! Daar moet geen officieel 18+ label op.
Maar je kinderen van 5 en 8 naar een bioscoop meenemen om daar hardcore porno te gaan bekijken lijkt mij ook erg fout. Er zijn dus wel regels nodig.
Dus we hebben een essentieel verschil van mening. Het lijkt er op dat jij hoop hebt dat er een redelijke set regels bedacht kan worden zonder dat allerlei extremisten zich er mee bemoeien (of dat we alle Amerikaanse hangups overnemen). Dat zal volgens mij nooit lang stand houden: als er beoordelingscriteria zijn, gaan de lobbyisten er aan wrikken.
Het probleem is uiteindelijk niet zo groot. Kinderen van die leeftijd vinden porno niks (zo lang ze het verschil tussen seks en LEGO niet weten spelen ze veel liever met LEGO). En tegen de tijd dat ze zich voor porno beginnen te interesseren moet ze enige wijsheid op seksueel gebied bijgebracht zijn. De veganistenbond kan haar eigen keurmerk op films plakken.
Probleem is dat je nu zelf ook met aannames komt. Jij denkt dat kinderen porno maar niets vinden maar die mening deel ik niet. Kinderen zijn immers nieuwsgierig en pikken soms onverwachte dingen op. Daarnaast gaat het om meer dan alleen porno. Het gaat ook om grof taalgebruik, geweld, drugs, criminaliteit en andere zaken waar je jonge kinderen waarschijnlijk niet aan bloot wil stellen. Want de aanname is dat kinderen dergelijke beelden niet goed kunnen verwerken en er later psychologische problemen aan overhouden.
Maar ik vraag mij af of de Kijkwijzer de Tom&Jerry cartoons van vroeger ook als 18+ zouden kwalificeren. Immers, een kat en een muis die elkaar steeds de hersens in slaan, dat is niet normaal, toch?
Maar ja, Kuifje in Afrika wordt tegenwoordig ook gecensureerd omdat er mensen van Afrikaanse komaf als karikaturen worden weergegeven en niet als menselijk. Plus het feit dat een pagina uit deze strip in 1975 overnieuw werd getekend omdat deze dieronvriendelijk was. Bij de Britten ligt deze strip ondertussen al in de 18+ sectie. Maar in de 70e jaren kocht ik diezelfde strip van mijn zakgeld en mijn ouders hadden daar geen problemen mee. (Ja, ik ben oud…)
En dat is waar ook rekening mee gehouden moet worden. Meningen en opvattingen veranderen gedurende de tijd. Ook de gehele “Zwarte Piet” kwestie is momenteel erg gevoelig. Daar zul je vast ook een mening over hebben. Ben je voor of tegen Zwarte Piet?
Hoe dan ook, je hebt kijkwijzers nodig op twee gebieden, volgens mij. De ene moet een wettelijke maatstaaf zijn en zo tolerant mogelijk zijn. De ander is gewoon de mening van een pedagoog waar ouders kennelijk naar luisteren maar wettelijk geen betekenis heeft. Die is alleen maar advies voor de ouders.
Alleen, wat moet er dan in die wettelijke maatstaf? Mag je kinderen naar onthoofdingen kijken? Mogen kinderen kijken naar de film “Old Yeller” waarin de jonge Travis zijn eigen hond dood schiet? (Voel nog steeds die jeugdtrauma’s! Wie schiet er nou een hond dood? Misdadig!!!)
Maar goed, de aanname is dat ouders niet weten waar ze mee bezig zijn en hun kinderen meenemen naar de meest vreemde, gewelddadige en pornografische bioscoopfilms. Dan heb je iemand met gezond verstand nodig om ze tegen te houden. Maar zal een bioscoop dat ook doen of willen ze gewoon geld verdienen?
Zeg het maar…