Op 29 oktober 2019 was ik, Cath, met nog een aantal Piraten aanwezig bij de rechtszaak in Den Haag die is aangespannen door de Stichting Platform Bescherming Burgerrechten, het Nederlands Juristencomité voor de Mensenrechten (NJCM), Stichting Privacy First, Stichting KDVP, de Landelijke Cliëntenraad, de FNV en de auteurs Tommy Wieringa en Maxim Februari, tegen het Systeem Risico Indicatie (SyRI).
SyRI koppelt op grote schaal persoonsgegevens van burgers uit overheidsdatabases. Met een sleepnetmethode licht SyRI alle inwoners van een wijk of gebied door. Hiervoor gebruikt het systeem vrijwel alle gegevens die overheden over burgers bewaren. Het gaat om 17 datacategorieën, die samen een zeer indringend en volledig beeld geven van iemands privéleven. Op dit moment beslaat SyRI de databases van de Belastingdienst, de Inspectie SZW, het UWV, de SVB, de gemeente en de IND.
De Raad van State adviseerde negatief over het wetsontwerp en privacywaakhond Autoriteit Persoonsgegevens noemde de SyRI-wetgeving destijds “dramatisch”. Gek genoeg was SyRI zowel in de Tweede als Eerste Kamer een hamerstuk.
Het was druk bij de zitting; de zaal zat op een paar stoelen na helemaal vol en er was ook een cameraploeg aanwezig. De zitting begon met het pleidooi van de eisers, waarin de advocaat aangaf wat de bezwaren tegen SyRI zijn en waarom zij eisen dat de wet onverbindend (buiten werking) moet worden verklaard op grond van strijdigheid met artikel 8 van het EVRM.
Een paar onderdelen uit het pleidooi:
Zonder de digitale mogelijkheden die er nu zijn, zou SyRI nooit zijn ingevoerd, want dan zou de hele bevolking in opstand komen als de overheid je IRL zo intensief in de gaten zou houden. Dat dat allemaal kan, betekent niet dat je het ook moet willen.
SyRI wordt vooral ingezet in de armere buurten en is daarom stigmatiserend en discriminerend en dat terwijl de effectiviteit niet is aangetoond. Alle lopende SyRI-projecten zijn inmiddels gestopt en hebben niks opgeleverd.
SyRI is een sandbox voor verdere profileringssystemen en weer een stap naar een controlestaat en naar het einde van de vrije rechtsstaat. Transparantie ontbreekt. Zo zijn de risico-profielen geheim; iedereen kan erin zitten zonder het te weten. Iedereen is bij voorbaat verdacht.
Er is geen wettelijke grondslag voor SyRI omdat het niet voldoet aan het voorzienbaarheidsvereiste, SyRI is niet noodzakelijk en niet-proportioneel.
Vergelijkbare wetten zoals de kenteken-uitspraak van de Hoge Raad in 2017 en de wet tegen zwart sparen zijn ook onverbindend verklaard.
Hierna kwam het verweer door de Staatsadvocaat en het leek wel of die het over een totaal andere wet had. Kortom: er was helemaal niks mis met SyRI, de overheid had die gegevens toch al en het enige was dat ze die nu samenbrengen. Volgens de advocaat is fraude een groot probleem in probleemwijken, waardoor het draagvlak voor de sociale zekerheid daalt.
De risicoprofielen zijn volgens haar geheim omdat de burger anders gaat anticiperen om daarmee ontdekking van fraude te voorkomen. Stel: iemand woont niet op het opgegeven adres maar elders, en er is een lage rekening voor waterkosten, dan gaat hij wellicht de kraan op het eerste adres steeds een tijdlang openzetten. (Dat zei ze echt, de landsadvocaat).
Verder noemde ze argumenten die door de eisers helemaal niet ingebracht waren, zoals dat SyRI geen gedrag voorspelt en dat er geen sprake is van een zelflerend algoritme. Het is alleen gericht op controle van uitkeringen, toeslagen e.d.
Ook kan iedereen weten of hij of zij onderdeel van een SyRI-project is, want dat wordt namelijk gepubliceerd in de Staatscourant (die natuurlijk iedere Nederlander ’s ochtends als eerste bij het ontbijt leest).
Na deze betogen werd de zitting een half uur geschorst en hadden de rechters nog een aantal vragen voor beide partijen. Ook zij concludeerden dat beide partijen een totaal andere visie hadden op de impact van SyRI.
Zo vroeg de rechter waar nu vooral de pijn zit bij de eisers:
De pijn zit erin dat alle beschikbare data aan elkaar gekoppeld wordt. Dat je op open zee kan gaan varen op zoek naar onschuldige slachtoffers. Opsporingsbevoegdheid is nooit op die manier bedoeld. De rechter zegt dat de overheid beweert dat het een omheind meertje is en de zaal moest lachen.
Na afloop gingen we nog wat eten op een terras in het zonnige Den Haag en even later kwam Tommy Wieringa daar ook met een groep mensen. Nog even nagepraat, de Piratenpartijvlag geshowd, Piratenpartij-webcam-covers uitgedeeld en nu maar afwachten.
De uitspraak volgt op 29 januari 2020.
Meer info:
https://bijvoorbaatverdacht.nl/zitting-rechtszaak-risicoprofilering-burgers-syri/
https://www.nrc.nl/nieuws/2019/10/28/willen-we-dat-de-overheid-zo-met-burgers-omgaat-a3978217
https://bijvoorbaatverdacht.nl/gemeenteraadsfracties-rotterdam-weigeren-geheimhouding-syri/
https://www.amnesty.nl/wordt-vervolgd/je-moet-soms-flink-tegen-de-wet-aan-duwen
Hier onder de pleitnotitie van de eisers.
https://bijvoorbaatverdacht.nl/wp-content/uploads/2019/10/20191029-Pleitnotities-NJCM-c.s.-inzake-SyRI.pdf
Update: De uitspraak in de SyRI-rechtszaak is verplaatst naar 5 februari 2020. Het vonnis zal mondeling zijn en is toegankelijk voor pers en publiek.
Peter Olsthoorn heeft hierover gisteren een stuk geschreven in NRC.