Het Oekraïnereferendum geeft raad

Zo vlak voor het OekraÏnereferendum kunnen we onafhankelijk van de uitkomst bekijken, hoe de campagne gaat. We hebben opgeroepen dit referendum te steunen, om zo de democratische mogelijkheden in Nederland zo goed mogelijk te benutten. We hadden van te voren al enkele bedenkingen; het is nu de tijd om hierover een tussenbalans op te maken.

Ten eerste hebben we heel wat geleerd over het verdrag. De meeste handtekeningen zijn verzameld met het verhaal dat het over de toetreding tot de EU zou gaan, maar daar gaat de discussie helemaal niet meer over. De politieke discussie is er zeer zeker gekomen, en wij hebben er als partij alle ruimte aan gegeven. Dit referendum bewijst dat de democratie nog altijd springlevend is.

Ten tweede zien we dat het referendum vaak afgedaan wordt als soort kwajongensstreek van GeenStijl. Dat argument komt direct door de grote hoeveelheid handtekeningen die nodig zijn. Om die te verzamelen heb je een goed georganiseerde campagne nodig met een groot bereik. Die organisatie zal snel het gezicht van het referendum worden. Het volgende referendum zou bijvoorbeeld een ANWB- of een Vogelbescherming-referendum kunnen worden.

Ten derde is het referendum een blamage voor de Nederlandse politiek. Het verdrag is zo uitgebreid dat iedereen wel iets vindt om tegen te stemmen. Het is een voorbeeld van hoe lobbyisten iets van de volksvertegenwoordiging gedaan krijgen. De Kamerleden denken over een verdrag te stemmen om de relaties met een land te verbeteren, en de lobbyisten blijken er ISDS, auteursrechten en privacyschendingen in te verstoppen. De Piratenpartij pleit er voor om de zeggenschap van lobbyisten terug te brengen naar de volksvertegenwoordigers.

Dat het referendum een enkele voor/tegen-vraag is, geeft een andere dynamiek dan bij andere verkiezingen. De enquêteurs zijn al bezig om de uitslag naar eigen inzicht aan te passen. Voorstanders wordt al geadviseerd niet te gaan stemmen, zodat later alle niet-stemmers bij het voor-kamp gerekend kunnen worden. Bij iedere verkiezing blijven er tientallen procenten thuis, dus dat geeft speelruimte. Tegenstanders zijn al druk bezig om alle hindernissen om te gaan stemmen extra groot uit te meten.

Sommige mensen roepen op om niet te gaan stemmen. Volgens hen komt dat vrijwel op hetzelfde neer als vóór stemmen. Het zou een slechte zaak zijn als veel mensen aan die oproep gehoor geven. Behalve dat het een poging is om bij voorbaat de uitslag al wat te kleuren, is het sabotage van het democratisch stelsel.

Maar de winnaar van dit OekraÏnereferendum is eigenlijk nu al bekend: GeenStijl. Zonder deze website was de democratische mogelijkheid van het burgerreferendum veel langer onbenut gebleven. Ze hebben het hiermee voor de toekomst op de kaart gezet, en bewezen dat het niet onmogelijk is om meer dan 400.000 mensen te mobiliseren voor een taai politiek onderwerp. Als Nederland een vereniging was, dan was dat waarschijnlijk genoeg geweest voor een nieuwe ALV met bestuursverkiezing. Hiermee is Geenstijl een serieuze factor geworden in het politieke debat. Dat is gezien de standpunten over privacy en directe democratie goed nieuws.