Gevaar voor vrije nieuwsgaring na gedooguitspraak Hoge Raad

Opiniestuk van enkele piraten
Piratenpartij vreest voor de vrije nieuwsgaring

Journalisten afluisteren om hun bronnen mag niet, maar de taps mogen wel gewoon gebruikt worden, blijkt uit de conclusie van de Hoge Raad die dinsdag bekendgemaakt is in de zaak omtrent de AIVD-affaire. Afgetapte telefoongesprekken tussen een journalist en een AIVD-klokkenluider zijn volgens de Hoge Raad toelaatbaar als bewijsmateriaal tegen AIVD-medewerkers, alhoewel het afluisteren zelf als onrechtmatig is betiteld in diezelfde conclusie. Dit geeft dus een perverse prikkel: de AIVD mag eigenlijk journalisten niet afluisteren, maar ze kan hiermee wel bewijsmateriaal verzamelen voor strafvervolging.

In 2006 publiceerde de Telegraaf enkele artikelen waaruit bleek dat de AIVD in aanloop van de Irakoorlog van 2003 het kabinet onzorgvuldig heeft voorgelicht. Hiervoor baseerde de Telegraaf zich op bronnen binnen de AIVD. De AIVD schoof haar verantwoordelijkheid niet onder stoelen of banken, en ging uitgebreid telefoontappen om het lek boven water te krijgen. Het lek werd gelukkig een stuk sneller opgespoord dan de massavernietigingswapens van Saddam. Zelfs het Europees Hof moest eraan te pas komen om de journalisten in kwestie te beschermen onder de regels voor persvrijheid. Nadat de overwinning voor de persvrijheid gevierd was, ging de AIVD achter de bron in haar eigen gelederen aan.

Een democratische rechtsstaat bestaat niet zonder geïnformeerd publiek. Men kiest een partij of vertegenwoordiger gebaseerd op de informatie voorhanden. Hierom wordt de journalistiek ook wel de vierde pijler van de democratie genoemd. De communicatie tussen een journalist en zijn bron is ‘beschermde communicatie’, vergelijkbaar met die tussen een arts en zijn patiënt, of tussen advocaat en cliënt. Een journalist heeft natuurlijk niets te informeren zonder zelf eerst informatie te verkrijgen, en dat kan gevaar meebrengen voor de bron. Daarom kent onze grondwet en het modernere Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens dan ook “journalistieke vrijheid” en “bronbescherming”.

Het wettelijke mandaat van de AVID bestaat uit de bescherming van de democratische rechtsorde, maar ook het beschermen van de Staatsveiligheid. Het is niet geheel duidelijk hoe de bescherming van de democratische rechtsorde te rijmen valt met verstrekken van gebrekkige informatie aan het parlement, het ongebreideld aftappen van de burgers, of met het vervolgen van de journalistiek en hun bronnen. Het tegenargument dat hiermee de staatsveiligheid gediend wordt, moeten we maar geloven. De onthullingen van Greenwald en Snowden, en op kleinere schaal van de Telegraaf en andere kranten, hebben eens te meer duidelijk gemaakt dat inlichtingendiensten zonder toezicht ongecontroleerde veiligheidsdiensten worden. Een functionerend journaille, dat haar werk kan uitvoeren zonder te hoeven vrezen voor vervolging, is essentieel om misstanden aan te kaarten.

Nu wordt dan toch de bron (de AIVD-medewerker) veroordeeld, dankzij het onrechtmatig verzamelde bewijs. Dat de AIVD een specifieke journalist afluistert met als doel zijn “bron” af te snijden, ter voorkoming van een nieuwe stroom van lekken, is wellicht nog te rechtvaardigen, hoewel de rechter ook dat niet voldoende vond. Het gebruiken van deze informatie in een strafproces is echter een brug te ver. In een rechtsstaat is van belang dat bewijs dat op onrechtmatige wijze verkregen is niet valide is, om rechtsgelijkheid af te dwingen en te voorkomen dat de staat haar eigen regels zal overtreden. Nu dus blijkt dat zelfs illegale telefoontaps toelaatbaar zijn in een rechtszaak, heb je geen privacy meer over: alles wat je zegt kan tegen je worden gebruikt. Alsof je permanent in een verhoorkamer zit.

Behalve teleurstelling bestaat er aan het einde van de dag vooral vraag naar meer duidelijkheid. Waarom heeft de Tweede Kamer nog geen Kamervragen gesteld over deze zaak? Immers, als de “gelekte” informatie geen parlementaire waarde kent, betekent dat dan dat de partijen al op de hoogte waren van het feit dat ze slecht of verkeerd geïnformeerd waren? En wat te denken van de WikiLeaks cables over Maxime Verhagen? Ironisch genoeg betreft dat een vraag die de AIVD niet mocht onderzoeken of beantwoorden, maar de media mag dat wel. Als ze durven.