Afgelopen zaterdag zei CDA-partijleider Sybrand van Haersma Buma dat hij de uitkomst van het komende referendum over de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv), ook bekend als de Sleepwet, wil gaan negeren. De reden: de referendumwet wordt toch afgeschaft en het is ook op voorhand onduidelijk wat er überhaupt met de uitslag gedaan zou kunnen worden.
Dit staat lijnrecht tegenover zijn houding bij het referendum over het associatieverdrag met Oekraïne. Toen zei hij dat de regering de uitslag van het referendum moest respecteren. Ook al gelooft het CDA in representatieve democratie en niet in referenda. Buma meende destijds dat áls je een referendum houdt, je de uitslag niet zomaar naast je neer mag leggen als de uitslag je niet bevalt. Buma neemt de kiezer naar zijn eigen maatstaven van toen, nu niet meer serieus. Naar de reden kunnen we alleen maar raden, maar dat het CDA destijds in de oppositie zat en nu in de regering zit, zal daar wellicht mee te maken hebben.
Buma en het CDA staan in hun recht om te geloven in representatieve democratie. Niet iedereen zit te wachten op referenda waarbij door partijen al te makkelijk gekleurde informatie wordt gegeven (fake news), in strijd om de publieke opinie van de bevolking die een mening wordt gevraagd over een complex onderwerp. Dat kan je volgens hen veel beter overlaten aan professionele politici die tijd en geld krijgen om weloverwogen beslissingen te nemen. De rol van de kiezer in deze representatieve democratie is echter ook om kaders en principes te stellen, op basis waarvan deze politici kunnen handelen.
En daar gaat het mis. Er is nooit een maatschappelijk debat geweest over de bevoegdheden van inlichtingen- en veiligheidsdiensten, met name met betrekking tot privacy. Het was geen onderwerp van betekenis in het publieke debat tijdens de afgelopen Tweede Kamerverkiezingen, tot spijt van de Piratenpartij. De Wiv werd echter wel op 14 februari 2017, een maand voor de verkiezingen en dus precies in verkiezingscampagnetijd, goedgekeurd door de Tweede Kamer.
Met andere woorden, de kaders waarbinnen de Tweede Kamer moest beslissen over de Sleepwet zijn nooit gesteld. Een basis voorwaarde van een functionerende representatieve democratie wordt daarmee onder het tapijt geveegd. Bovendien is dit een raadgevend referendum, dat bij afkeuring van de Wiv enkel en alleen zegt dat de Tweede Kamer deze wet moet heroverwegen, met in het achterhoofd de argumenten die tijdens de aanstaande campagne gegeven worden. Dit referendum schept exact de kaders die eigenlijk voorafgaand aan stemming over de Sleepwet gegeven hadden moeten worden. Dit referendum vult de taak die eerder in het proces was overgeslagen.
Het CDA noch de VVD wensten een maatschappelijk debat over dit onderwerp te voeren en geven beiden van tevoren aan dat het referendum geen invloed zal hebben op hun besluitvorming. Inlichtingen- en veiligheidsdiensten mogen straks uw e-mail lezen, meekijken wat uw doet op uw pc, tablet en telefoon, uw DNA opslaan als zij dit toevallig ergens tegenkomen, en dit allemaal ongezien delen met buitenlandse inlichtingendiensten wanneer ze dat maar nodig vinden. Dit is besloten zonder de Nederlandse bevolking er adequaat over te informeren. Als deze, na geïnformeerd te zijn door de komende campagne, alsnog tegen de Wiv zijn, hebben het CDA en de VVD daar lak aan. Deze twee partijen zouden er goed aan doen de D (van democratie) uit hun naam te schrappen.
Voor ons maakt dit de noodzaak tot een succesvolle campagne alleen maar groter. Het zal voor Buma onhoudbaar blijken dit halsstarrige standpunt vast te houden bij een hoge opkomst en een duidelijke stem tégen de Wiv. Bovendien kunnen wij onze hoop nog vestigen op D66. Zij stemden destijds al tegen de Wiv en kunnen vanuit hun eigen ideologisch perspectief onmogelijk een duidelijke uitslag van het referendum negeren. We mogen bij de landelijke verkiezingen voor de Tweede Kamer dan geen zetel bemachtigd hebben, we houden ze scherp in de gaten. Oppositie komt vanuit het volk als haar vertegenwoordiging haar taak niet uitvoert. We nemen de kans om onze bezwaren tegen een digitaal sleepnet uit te dragen en om deze wet ingetrokken te krijgen. Dít is waar we het voor doen!
Auteur: Maarten Lensink