Persoonlijk opiniestuk van Matthijs Pontier
Door de toenemende robotisering van de samenleving is de tijd rijp om ons sociale stelsel drastisch te vernieuwen.
Door een toename van technologie en robots in de samenleving, wordt veel werk door mensen onnodig. Veel mensen reageren hier angstig op, bijvoorbeeld omdat ze bang zijn hun baan kwijt te raken. Dit hoeft echter geen probleem te zijn. Wat er in feite gebeurt is dat robots onze taken overnemen en wij hierdoor meer tijd krijgen om te gaan doen wat we zelf leuk en zinvol vinden.
Wel is het natuurlijk een reëel probleem dat mensen die door robotisering hun baan verliezen in de huidige situatie negatieve gevolgen ervaren. We zullen dus onze samenleving anders moeten inrichten om te zorgen dat robotisering juist positief uitpakt.
Op dit moment bestaat ons sociale stelsel uit een oerwoud aan ingewikkelde regels en toeslagen. Dit heeft twee belangrijke negatieve gevolgen. Ten eerste zorgt dit voor een hoop bureaucratie en controledrift. Dit kost niet alleen bakken met geld, maar veroorzaakt ook allerlei privacy-inperkende en soms mensonterende controles. Ten tweede hebben de mensen voor wie al deze toeslagen bedoeld zijn,lang niet altijd door waar ze recht op hebben. Dit zorgt voor schrijnende situaties. Het is helaas zo dat mensen die het niet redden om op eigen kracht in hun behoeftes te voorzien, ook niet altijd assertief genoeg zijn om aanspraak te maken op de hulp waar ze recht op hebben. Ook wordt soms hulp van de overheid geweigerd vanwege schaamte door het stigma dat hierop rust of omdat dit niet strookt met hun eergevoel.
Wanneer je het sociale stelsel wilt versimpelen, is het onvoorwaardelijk basisinkomen de meest logische uitkomst. Iedereen krijgt het, ongeacht zijn of haar situatie. Dit maakt alle bureaucratie die nodig is voor al die toeslagen dus in één klap overbodig. Bovendien hoeft niemand meer met privacy-inperkende maatregelen te controleren of je wel recht hebt op een bepaalde uitkering of toeslag. Iedereen heeft er immers recht op. Dat niemand meer wordt overgeslagen heeft als positief gevolg dat vrijwel alle armoede in een klap uitgeroeid zal zijn. Niet onbelangrijk, zou ik zeggen.
Het onvoorwaardelijk basisinkomen is geen nieuw idee. De liberale/libertarische economen Milton Friedman en Friedrich Hayek pleitten in de jaren ’60 al voor een onvoorwaardelijk basisinkomen.
Door sommigen wordt met termen als ‘gratis geld voor iedereen’ tegenwoordig de illusie gewekt dat met een basisinkomen grote hoeveelheden overheidsgeld de economie in zouden worden gepompt, waardoor er misschien zelfs inflatie plaats zou kunnen vinden. Dit is echter een misvatting. Inflatie wordt eerder veroorzaakt doordat banken geld uit niets kunnen creëren zolang we niet op decentrale cryptocurrencies overstappen. Het basisinkomen gaat niet over het uitdelen van nieuw geld. Het gaat over het versimpelen van de manier waarop we onze sociale zekerheid inrichten. Dit betekent dus ook dat een onvoorwaardelijk basisinkomen per definitie haalbaar is.
Sterker nog, het maakt onze sociale zekerheid goedkoper. Friedman noemde het basisinkomen negatieve inkomstenbelasting. Als je onder een bepaald bedrag zou verdienen, zou de overheid dit tot een bepaald niveau aanvullen. Hij berekende dat dit zou leiden tot een besparing van 72% op de sociale zekerheid. En Friedman hield er bij deze berekeningen natuurlijk geen rekening mee dat we inmiddels honderden miljoenen uitgeven aan een bijzonder ineffectieve werklozenindustrie.
Met het basisinkomen worden dus zowel doelen vanuit een socialistische ideologie (het uitroeien van armoede) als een liberalistische ideologie (minder bureaucratie en controles, kleinere overheid) bereikt. Piratenpartij-oprichter Rick Falkvinge maakte al duidelijk dat de tegenstelling tussen links en rechts in een samenleving waar machines het meeste werk doen veel minder relevant is dan vroeger het geval was. Een onvoorwaardelijk basisinkomen is geen zaak van links of rechts, maar een zaak van vrijheid en bescherming van basisrechten. Niet voor niets nam Falkvinge het basisinkomen op als een van de kernprincipes in zijn Piraten-wiel.
Het is de vraag of we als samenleving optimaal gebruik zullen gaan maken van de vrijheid die robotisering ons biedt. Economen en sociologen die in de jaren ’70 voorspelden dat we binnenkort nog maar 15 uur zouden werken, hadden niet voorzien dat we nu zo gefixeerd zouden zijn op werk, dat we krampachtig allerlei nieuwe banen zouden gaan verzinnen. Om deze reden zijn we veel meer werk gaan doen dat weinig waarde toevoegt aan de samenleving. Prof. David Graeber spreekt zelfs van de term ‘bullshit jobs’.
De vraag waarom we zoveel onzinnig werk doen heeft me lang bezig gehouden en is voor mij persoonlijk ook eigenlijk de hoofdreden dat ik zo enthousiast ben over het onvoorwaardelijk basisinkomen. Het geeft op verschillende manieren prikkels om meer zinvolle dingen te gaan doen.
Het basisinkomen verlaagt drempels om te ondernemen en daarbij risicovolle plannen uit te voeren, die, als ze slagen, een hoge opbrengst opleveren. Je kunt immers terugvallen op je basisinkomen als je plan faalt. Voor werknemers biedt het basisinkomen de vrijheid om dingen te gaan doen die ze zelf zinvol en interessant vinden. Dit biedt alleen niet meer mogelijkheden tot zelfontplooiing. Het wordt zo ook onmogelijk voor werkgevers om mensen te dwingen tegen een laag loon vervelende ‘bullshit jobs’ te gaan doen. Wanneer vervelend werk weinig waarde toevoegt aan de samenleving, zal het loon voor dit soort banen dus moeten stijgen, om mensen het werk nog te laten doen. Door marktwerking ligt het voor de hand dat er veel vervelend werk dat weinig toevoegt aan de samenleving zal verdwijnen.
Vervelend werk dat wel degelijk waarde toevoegt aan de samenleving, zal echter niet zomaar verdwijnen. We vinden immers als samenleving belangrijk dat dit werk blijft bestaan. Wel zullen voor dit soort werk hierdoor de lonen stijgen. Dit zal niet alleen tot gevolg hebben dat mensen die belangrijk werk doen, hier ook echt meer voor gaan verdienen, maar ook dat het aantrekkelijker zal worden om dit werk sneller te automatiseren. Ik voorspel bijvoorbeeld dat bij een basisinkomen zelfreinigende toiletten een snellere opmars zullen maken dan nu het geval is.
Kortom, door een basisinkomen zal vervelend werk wanneer het niet nuttig is sneller verdwijnen, en wanneer het wel nuttig is sneller door robots overgenomen. Mensen zullen meer gaan ondernemen en vaker werk gaan doen wat ze zelf nuttig en interessant vinden. Robots gaan steeds meer onze vervelende taken overnemen en als mensen gaan we steeds meer leuke dingen doen.
Dat mensen meer zinvolle dingen gaan doen, blijkt ook uit eerdere experimenten met het basisinkomen. Deze experimenten vonden zowel op grote of als kleine schaal over de hele wereld plaats. In Oeganda gaf de regering $400,- aan 12.000 jongeren tussen de 16 en 35 jaar. Vier jaar later hadden ze 60% vaker een baan en verdienden ze 50% meer per jaar. Goede sollicitatiecursus die dat verbetert. Een ander Oegandees programma waarbij 1800 arme vrouwen $150,- kregen gaf vergelijkbare resultaten.
Zo zijn er nog meer experimenten van over de hele wereld. In Namibië daalde ondervoeding (25%), criminaliteit (42%) en spijbelen (van 40% naar vrijwel 0%). Blijkbaar werd er vooral gespijbeld omdat kinderen voor een inkomen moesten zorgen.
Ook in de westerse wereld hebben zulke experimenten plaatsgevonden. Zwervers in Londen kregen bijvoorbeeld 3000,- pond. Dit maakten ze niet op aan drank of drugs, maar ze gingen cursussen volgen en konden uiteindelijk op eigen benen staan. Uit onderzoek bleek dat de overheid zo slechts 1/7 van de kosten maakte dan zij eerder deed aan hulpverleners, agenten en rechters die zich eerder met de zwervers moesten bezighouden.
Nu blijkt uit bovenstaande voorbeelden vooral dat een klein geldbedrag geven ervoor zorgt dat mensen in zichzelf gaan investeren. Zo blijkt het een goedkope manier om mensen te helpen. Wat voor de Nederlandse situatie natuurlijk een veel interessantere vraag is, is of een onvoorwaardelijk basisinkomen ook op een grotere schaal werkt. Gelukkig zijn er ook op een grotere schaal al experimenten geweest. In het Canadese stadje Dauphin is in de jaren ’70 met een basisinkomen geëxperimenteerd. Van iedereen werd het inkomen tot een minimumbedrag aangevuld. 30% van de 13.000 inwoners bleken hier recht op te hebben. Ook dit werd een groot succes. Er werd sneller en beter gestudeerd. Psychische problemen en huiselijk geweld namen af. Ziekenhuisbezoek daalde met 8,5%. Zelfs een generatie later, nadat het basisinkomen door een nieuwe regering voortijdig was afgeschaft, waren hiervan nog effecten merkbaar.
Op een nog grotere schaal kregen tienduizenden gezinnen in de VS in de jaren ’60 een basisinkomen. Zowel in de VS als in Canada gingen mensen maar een klein minder betaald werk doen. Het is natuurlijk moeilijk meetbaar, maar de kans is groot dat dit verschil voor een groot deel verklaard kan worden door mensen die ook al niets deden, maar dan in de baas zijn tijd. Dit ging met name om vrouwen met jonge kinderen en om jongeren. Zij compenseerden dit met andere nuttige activiteiten, zoals goede zorg voor een cursus psychologie of acteerlessen. Schoolprestaties verbeterden en de volksgezondheid verbeterde.
Oftewel, er is geen mogelijkheid om op basis van bestaande evidentie tegen het basisinkomen te zijn. Een onvoorwaardelijk basisinkomen verlost ons van privacy-onvriendelijke controledrift, van onnodige bureaucratie en van armoede. Het geeft ons vrijheid, waardoor we meer dingen gaan doen die er echt toe doen. Dit is goed voor de reële economie. Bovendien verbetert de volksgezondheid.
Door de toenemende robotisering van de samenleving is de tijd rijp om ons sociale stelsel drastisch te vernieuwen. Het is daarom hoog tijd dat ook in Nederland geëxperimenteerd gaat worden met een basisinkomen. Daarom wil de Piratenpartij Noord-Holland dat de provincie een experiment met het basisinkomen faciliteert. Dit experiment kan dienen als evidentie voor het Zwitserse referendum in 2016. En als het net zo succesvol blijkt als haar voorgangers, zou het misschien ook een goede aanleiding kunnen zijn om de invoering van een landelijk basisinkomen te overwegen.
Sinds ik er voor het eerst van hoorde, heb ik mij al afgevraagd waarom we het niet al gewoon hebben ingevoerd.
Ooit waren het de Nederlanders die vooruitstrevend waren met sociale vangnetten, en nu huppelen we vrolijk de Amerikaanse zoek-het-zelf-maar-uit waarden achterna. Om te janken.
Er zijn helaas tegenwoordig 100+ manieren om het in te voeren.
Ik ben per definitie voor het basisinkomen maar ik ben ook bang dat dit verkeerd wordt ingevoerd.
Dit mag van mij betreft ook een belangrijk speerpunt worden van de piratenpartij.
Heb zelf ook berekeningen gemaakt om het in te voeren omdat ik de media graag nog controleer en kom ook uit op bruikbare getallen. bijvoorbeeld: 900 euro per persoon en dan 53% inkomsten belasting. de rest hoeft dan amper gewijzigd te worden. Erg interessant is dan als je dat toepast op je eigen inkomen. Meestal kom je ongeveer op hetzelfde bedrag uit zeker als je de hypotheekrente aftrek ook afschaft.
Het basisinkomen is juist gevaarlijk voor ondernemers: je loopt als ondernemer het risico tegen grote schulden op te lopen. Dan verdwijnt je basisinkomen in die schulden en lijdt je honger.
Kortom, je bent niet alle sociale regelingen kwijt met het basisinkomen.
Het verhaal klinkt allemaal wel leuk en aardig, maar als je er een beetje over na gaat denken zie je dat het allemaal niet zo slim is. Matthijs gebruikt een soort vales kapstop om zijn verhaal te onderbouwen door te stellen dat door de robbotisering er geen werkgelegenheid zou zijn.
Dit is een beetje dezelfde redenatie die werd gebruikt in de vorige eeuwen toen er volop werd gemechaniseerd en geautomotiseerd. Het enige wat we uit het verleden hebben kunnen leren is dat de productiviteit van de factor arbeid enorm is toegenomen, het welzijn van de mensen is toegenomen en de welvaart beter verdeeld is. De doemdenkers van destijds, die de weefmachines in brand staken hebben het bij het verkeerde eind gehad. Er is geen enkele onderbouwing in het verhaal dat door robottisering de werkgelegenheid verdwijnt.
Verder stelt Matthijs dat door het basisinkomen men vrij is van controledrift, bureaucratie en armoede. Ik zal met een paar heel eenvoudige voorbeelden laten zien dat dit de grootst mogelijke onzin is.
Allereerst de bevrijding van controledrift en bureaucratie.
In de huidige situatie is het zo dat de twee regelingen die het dichts bij het principe van een basisloon staan, nl de bijstand en de AOW al een enorm controleapparaat nodig hebben om enigszins te functioneren. Het makkelijkst is dit te zien bij emigratie, of beter gezegd verblijf in buitenland. In de bijstand mag je een paar weekjes in het buitenland verblijven voor vakantie, de AOW mag je exporteren, maar wordt vaak tot 50% gekort.
De invoering van een basisloon gaat er voor zorgen dat er een enorm controleapparaat moet komen om te controleren of iemand wel of niet in Nederland verblijft. Het wordt immers wel heel aantrekkelijk om als echtpaar met twee baisinkomens te vertrekken naar een of ander tropisch paradijs waar je voor die twee inkomens kunt leven als god in Frankrijk. Om misbruik te voorkomen is het voor het onvoorwaardelijk basisinkomen is het dus noodzakelijk dat je in plaats van een paar miljoen burgers van alle burgers moet weten waar ze gedurende een jaar verblijven. Je krijgt een kluwen aan regels om te definieren wat “verblijf in Nederland” betekent. Een regelgeving die moet gaan werken voor zowel de Nederlandse zakenvrouw die 200 dagen van het jaar in het buitenland verblijft voor zaken, de babyboomer die iedere maand twee stedentripjes maakt, de zeezeiler die drie maanden gaat zeilen en degenen die doelbewust op een tropisch eiland gaan zitten en eens in het jaar komen stempelen. In plaats van dat er minder controle komt zal de overheid juist alle gegevens die ze maar kan vinden over reis- en verblijf willen registreren en gebruiken. De vrijheid die je nu hebt zal nog beperkter worden.
Tenslotte wordt het argument gebruikt dat de maatschappij vrij van armoede is als er een basisinkomen is.
Ook dit argument is hoogst twijfelachtig. Door de faillisementwet, schuldsanering en bijstand/AOW kun je stellen dat er in Nederland geen armoede is. Iedere Nederlander heeft recht op bijstand en die bedraagt minimaal een royale €960,00, zonder al te veel verplichtingen. Absoluut geen vetpot, maar degenen die roepen dat dit armoede is jammeren op een heel hoog niveau. De groep die het moeilijk heeft zijn de alleenstaanden, de overigen krijgen vaak meer als wat er met werken verdient kan worden. Er zijn momenteel ongeveer 450.000 mensen die een (gedeeltelijke) bijstandsuitkering krijgen en ongeveer 3,3 miljoen AOW uitkeringen, in totaal zo’n vier miljoen mensen die nu al een soort basisinkomen hebben. Er voor het gemak van uitgaande dat de totale belastinginkomsten gelijk blijven betekent de invoering van het basisinkomen over 16 miljoen inwoners dat het basisinkomen maximaal op 25% van het huidige bijstandsniveau kan komen te liggen. De enige mogelijkheid om het basisinkomen enigszins op het niveau bijstand te krijgen is om de belastingen fors te verhogen, iets wat in vele studies naar het basisinkomen ook wordt aangetoond. Bij gelijkblijvende belastingdruk kan het mathematisch niet anders dat de koek die nu verdeeld wordt onder de huidige “basisinkomens” fors naar beneden gaat waardoor de huidige steuntrekkers wel in armoede vervallen.
Het basisinkomen vereist dus belastinginkomsten en volgens vele studies fors meer belastinginkomsten als vandaag. Dit is iets wat de voorstanders van het basisinkomen vaak vergeten. Het brengt me ook bij een zeer principieel standpunt en dat is de legitimering van belastingen.
Belastingen zijn uiteindelijk niets anders als gelegimiteerde diefstal van inkomen door de overheid, afgedwongen door dwang en geweld van diezelfde overheid. In vroeger tijden was het logisch als boer of burger je aan te sluiten bij een koning, prins of hertog die tegen betaling van belastingen ervoor zorgde dat de je have en goed niet door barbaren werd veroverd. In plaats van te streven om iedere burger slaaf te maken van Zijne Majesteit de Koning en zijn belastingdienst zou de Piratenpartij moeten staan voor een maatschappij waar iedere burger vrij is in de ware zin van het woord. De burger als soeverein, met een streven naar een extreem minimale overheid waar de vrije markt zorgt voor voorspoed, welzijn en welvaart.
Zou Nederland geen geweldig land mooi land zijn om te wonen en te werken als de belasting op arbeid en kapitaal minimaal is en waar door zeer goedkope energie en een goed gekwalificeerde beroepsbevolking aanwezig is en waar door robottisering productie van goederen en diensten die nu door Chinese en Cambodjaanse kinderhandjes wordt gedaan nu gewoon kan plaats vinden in Oude Pekela. Het zullen inderdaad niet meer de boerenknechten zijn die 80% van de arbeidsbevolking zullen uitmaken, maar met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid zal Nederland genoeg werk bieden om iedereen van een goed belegde boterham te voorzien en degenen die door wat voor omstandigheden dan ook buiten de boot zijn gevallen een hogere bijstandsuitkering te kunnen bieden.
Voor de Piratenpartij zou de invoering van een basisinkomen een absolute no-go moeten zijn. Degenen die daar echt voorstander van zijn zouden er beter aan doen om zich te orienteren op de heroprichting van de Communistische partij.
Om de lokale en regionale economie te stimuleren zou een basisinkomen uitgekeerd kunnen worden in lokale/regionale munt. Dat ondervangt dan ook de controle op mensen die langdurig in het buitenland zitten: die kunnen het geld daar niet uitgeven.
Bernard Lietaer heeft een heel goed boek geschreven over het gelijktijdig gebruiken van meerdere geldsoorten, gratis te downloaden.
Het basisinkomen biedt juist kansen voor ondernemers, omdat je minder zorgen hebt over financiële risico’s / het niet erg is als je onderneming in het begin nog niet zo succesvol is. Dit komt ten goede van creativiteit en biedt mogelijkheden om risico’s te nemen die mogelijk tot exponentiële vooruitgang leiden.
@Richard heb je het stuk uberhaupt gelezen?
Ik zeg niet dat door robotisering werkgelegenheid verdwijnt, maar slechts dat in een snel veranderende economie vaker van baan moeten verwisselen en er meer tijdelijke werkloosheid zal zijn. We vinden vast wel genoeg nieuwe baantjes, als we door een basisinkomen de vrijheid krijgen om te bedenken hoe we het beste een zinvolle bijdrage kunnen leveren.
Een basisinkomen lost niet het probleem van te lage uitkeringen op, maar zorgt ervoor dat mensen die nu niet de uitkering / toeslagen krijgen waar ze recht op hebben doordat ze niet door de bureaucratie heen kunnen worstelen, wel in de basisbehoeftes worden voorzien.
En die bureaucratie/controledrift die je noemt zou een basisinkomen juist oplossen. Het enige wat er nog nodig is is een gewone inkomstenbelasting, waarin je geld toe krijgt als je onder bepaalde norm verdient.
Zoals je in het stuk kunt lezen is het basisinkomen geen communistisch idee, maar juist bedacht door de grondleggers van het kapitalisme. Omdat zij toen al wel inzagen dat een basisinkomen ervoor zorgt dat een kapitalistische samenleving floreert.
Het is minder simpel dan het lijkt. Vandaag kwam het CPB met de conclusie: “Vlaktaks en basisinkomen weinig effectief.” Stevige woorden. Zie:
http://www.geenstijl.nl/mt/archieven/2015/02/feynman_enof_feiten_de_voordel.html#more
@wim van Den Dool: dat artikel bekritiseert juist de conclusies van het CPB! Heb je het wel gelezen?
Ook GroenLinks Nijmegen heeft plannen voor een experiment rondom een basisinkomen. Wellicht kan er samenwerking gezocht worden om tot betere en meer gegronde resultaten te komen: https://nijmegen.groenlinks.nl/nieuws/voordelen-van-een-lokaal-basisinkomen-experiment
Leuk geschreven 🙂 Als de PP hier mee aan de slag gaat met de volgende TK verkiezingen wil ik wel mijn steentje bijdragen 😉