Op 1 juli treedt de Wet Huis voor Klokkenluiders in werking. Organisaties met meer dan vijftig medewerkers moeten dan over een interne meldregeling beschikken. De wet komt voort uit de jarenlange discussie over de positie en rechtsbescherming van klokkenluiders.
Iedereen kent de situatie van bouwfraude-klokkenluider Ad Bos, die uiteindelijk zijn dagen werkloos moest slijten in een camper en pas jaren later een coulance-uitkering ontving van de Staat. Of van Fred Spijkers, die in de jaren 80 van de vorige eeuw een misstand aankaartte bij defensie, waar het ging om ondeugdelijke oefenmijnen. Ook Fred Spijkers procedeert dertig jaar na dato nog steeds tegen de Staat.
Of van Paul Schaap, de klokkenluider van de kerncentrale in Petten, die jarenlang streed voor zijn rechten.
Of John Zinhagel, de klokkenluider van de Schipholspoortunnel, die jarenlang vocht voor een uitkering.
Of Paul van Buitenen, de klokkenluider die fraude in het Europees Parlement aankaartte.
Of Arthur Gotlieb, de klokkenluider bij de Nederlandse Zorgautoriteit (NZA), nota bene een toezichthouder! Gotlieb, die helaas door nood gedreven zelfs het leven liet.
Of ondergetekende, bouwfraude-klokkenluider en tot op heden nog bezig met procedures tegen de Staat.
In 2004 richtte ik samen met Ad Bos de stichting Moreel Besef op. Deze stichting zou zich gaan richten op de bescherming van klokkenluiders. De politiek was enthousiast, maar een financiële bijdrage om het doel te verwezenlijken bleef uit. Later in 2005 richtten een aantal klokkenluiders, onder wie Paul van Buitenen en Fred Spijkers, de Expertgroep Klokkenluiders op. Deze Expertgroep onderhandelde jarenlang met het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) over een klokkenluidersregeling. Bij de presentatie van een boek over het leven van klokkenluider Ad Bos sprak de toenmalige voorzitter van de Onderzoeksraad voor Veiligheid, mr. Pieter van Vollenhove, enkele wijze woorden: “In het strafrecht heeft men het recht om te zwijgen. Bij een klokkenluiderswet heeft de klokkenluider het recht van spreken”. Een wezenlijk verschil en een nobel streven.
Eindelijk, na vele jaren, aangestuurd en vooral geformuleerd door het Ministerie van BZK, ligt de Wet er, maar wat is er overgebleven van de idealen?
Mijn kritiek richt zich vooral op de rechtsbescherming. Die schiet op meerdere punten ernstig tekort. Om in aanmerking te komen voor rechtsbescherming moet de klokkenluider eerst intern de misstand melden. Uit de praktijk blijkt vaak dat de misstand in de top van de organisatie plaatsheeft en niet op de werkvloer. Bekijk de kwestie Gotlieb en de NZA maar eens bij ZEMBLA. Dus melden aan de top lijkt bij voorbaat kansloos.
Ten tweede speelt het Openbaar Ministerie (OM) een voorname rol; zij mag zelfs zelfstandig onderzoek doen naar de mogelijke (strafrechtelijke) misstand. Dit lijkt risicoloos voor de integere klokkenluider, maar schijn bedriegt. Kijk maar eens naar de recente klokkenluiderskwestie in Luxemburg waarbij twee bankmedewerkers en een journalist zelfs gevangenisstraf en boetes tegen zich hebben horen eisen. Dit terwijl deze klokkenluiders belangeloos een misstand in de financiële sector hebben aangetoond. Het enkele feit dat hun werkgever aangifte heeft gedaan van ontvreemding van bedrijfsgegevens, lijkt hen nu strafrechtelijk de das om te doen. De integere journalist wordt heling verweten. Ik kan mij geen klokkenluiderszaak voor de geest halen waar het OM niet bij betrokken raakte. Door dit hiaat in de wet loopt de klokkenluider een gerede kans om alsnog vervolgd te worden. Ad Bos dacht integer te handelen door de schaduwboekhouding van een bouwbedrijf over te dragen aan nota bene de minister van Justitie (Korthals VVD) zelf. Drie jaar later ontving hij een dagvaarding. Zijn strafzaak duurde ruim tien jaar. En dat bedoelde van Vollenhove juist: geen Openbaar Ministerie dat over de schouder meekijkt met het risico dat de klokkenluider alsnog strafrechtelijk wordt vervolgd. Niets is er van de woorden van Van Vollenhove overgebleven in de definitieve versie van de Wet.
Ten derde meldt de Wet dat de klokkenluider, wanneer deze te goeder trouw heeft gehandeld, niet mag worden ontslagen binnen één jaar na einddatum onderzoek dat het Huis voor Klokkenluiders heeft ingesteld. Dit lijkt een nobel streven, maar betekent in veel gevallen alsnog ontslag. Er staat namelijk niet bij dat de klokkenluider zijn functie op de werkvloer mag behouden. Voor hetzelfde geld wordt hij of zij naar huis gestuurd met een minieme salarisverhoging, zodat kan worden betoogd dat de klokkenluider niet is benadeeld …
Nee, er zou zwart op wit moeten staan dat de klokkenluider zijn functie mag behouden en ontslag bij voorbaat zal worden geweigerd als de misstand daadwerkelijk is aangetoond. Daar heeft een klokkenluider wat aan. Werk is doorgaans niet alleen noodzakelijk voor je inkomsten, maar ook vaak een sociale uitlaatklep. En dat wil je hoe dan ook niet verliezen.
Ten vierde wordt nergens in de Wet vermeld hoe de klokkenluider zijn mogelijke juridische bijstand moet financieren. Ik kan u verzekeren dat ALLE klokkenluiders die ik ken, gebruik hebben gemaakt van een advocaat. En die kosten zijn hoog. Gesubsidieerde rechtsbijstand is een optie, maar gaat vaak niet op. Menig klokkenluider heeft bij aanvang nog een woning en genoeg vermogen om niet in aanmerking te komen voor gesubsidieerde juridische bijstand. De klokkenluider moet dus eerst zijn huis ‘opeten’ en zijn vermogen aanspreken om daarvoor in aanmerking te komen. Ik weet er alles van. Ad Bos ook. Die belandde van een vrijstaande woning in een tweedehands camper …
En dan het ‘meubilair’ van het Huis zelf. Nadat besloten werd dat het Huis een zelfstandig bestuursorgaan (ZBO) zou worden, dacht men de leden van het Huis via de Tweede Kamer te benoemen. Dat feest ging niet door. Benoeming geschiedt bij Koninklijk besluit, zonder dat daar enige democratische invloed op valt uit te oefenen.
Nu, één dag voor invoering van de wet, is er nog steeds geen website (www.huisvoorklokkenluiders.nl) en zijn de leden nog niet bekend. Hoe transparant wil je zijn als overheid? O ja, eentje wel: Gerrit de Wit, de voorzitter van de Expertgroep Klokkenluiders , heeft z’n droombaan. Ook de kwartiermaker: Koos van der Steenhoven. Een man met een BZK-verleden als waarnemend Secretaris Generaal en die met een topinkomen van 174.409 euro per jaar (2014) rijkelijk wordt beloond. Tevens is deze kwartiermaker uit zijn BZK-tijd rijkelijk bedeeld met AIVD kennis. Wel weten we inmiddels het adres van het Huis: Maliebaan 72 te Utrecht. Daar, aan die statige Utrechtse laan, moet het gaan gebeuren.
Ik houd m’n hart vast voor de klokkenluider die onwetend en met knikkende knieën aanbelt en hoopt dat hij risicoloos zijn verhaal kan doen. De winkel die hij aantreft voldoet m.i. niet aan de verwachtingen die de etalage uitstraalde.
En nog iets. Ik ken geen klokkenluider die is uitgenodigd voor de feestelijke opening op 1 juli. Blijkbaar wil men geen ruis op de lijn …
Floor Drost,
bouwfraude-klokkenluider 2004,
lid dagelijks bestuur Piratenpartij vanaf 2014
1 advies, vertrouw de overheid en werkgevers beslist niet,. ze trappen je alle 2 diep de stront in.
Klokkenluiders en een angst- en intimidatiecultuur zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Misstanden zijn bijna altijd een uitingsvorm van ernstig mismanagement in een organisatie. En mismanagement bestrijd je niet met een Huis voor Klokkenluiders. Verstandige klokkenluiders luiden dus nooit de klok zolang ze financieel afhankelijk zijn van de organisatie waar de misstand plaats vindt. Doen ze dat wel, dan worden ze door de heersende angst en intimidatiecultuur vervolgens wel kapot gemaakt met een al dan niet vrijwillig ontslag als ongevraagde bonus voor het luiden van de klok.
Helaas is er in Nederland nog geen enkel geval bekend van een klokkenluider die zonder represailles of benadeling ooit een melding heeft kunnen doen. Die harde realiteit zal voorlopig niet veranderen zolang er geen wet- en regelgeving is die mismanagement kan bestrijden. Daarom kunnen klokkenluiders wel de klok luiden, maar kiezen ze er ook voor om vervolgens als een kop van Jut vrijuit te kunnen worden gesanctioneerd voor doen van de melding. Klokkenluiders die ondanks dit alles toch een misstand aan de kaak willen stellen, moeten dan ook als echte helden worden gezien. Je weet immers, dat je er alleen maar slechter van kunt worden. En aan dat feit veranderdt een Huis voor Klokkenluiders helemaal niets. Ook vertrouwenspersonen die klokkenluiders adviseren en begeleiden dienen hier ernstig rekening mee te houden. Juist voor de klokkenluider gaat het gezegde op: bezint eer ge begint……
“Helaas is er in Nederland nog geen enkel geval bekend van een klokkenluider die zonder represailles of benadeling ooit een melding heeft kunnen doen.” Klopt. Maar succesvolle klokkenluiders zijn er wel! Dat we ze niet zien heeft o.a. te maken met goed doortimmerde geheimhoudingsverklaringen zoals opgesteld door organisaties waarover de klok wordt geluid. En daarbij zijn ze, inderdaad, Zeer Zeldzaam.
Wie kan je als klokkenluider nog vertrouwen? Mensen die in het zelfde schuitje zitten, lijkt mij. Klokkenluiders voor klokkenluiders, handen inéén slaan, volkomen onafhankelijk van wie anders dan ook. Zou dat vertrouwen niet te organiseren zijn?
Beste Floor, je kritiek deel ik, en er is meer aan de hand, waarvan jij geen weet hebt. Echter het was het maximaal haalbare, anders waren 2e en 1e Kamer nooit akkoord gegaan. Wat ik kan adviseren is dat een melder altijd een door de wol geverfde ervaringsdeskundige meeneemt als procesbewaker en rem op de naïviteit van de melder. Hierdoor kunnen misstappen bij het doorlopen van de ‘Huis-procedure’ snel herkend en gerapporteerd worden, zodat dit orgaan snel verbeterd kan worden.
Groetjes, Paul van Buitenen
Beste Paul van Buitenen (klokkenluider EU)
Dat is nu juist een opmerking die ik als klokkenluider en Piraat nooit zal accepteren; “…en er is meer aan de hand waarvan jij geen weet hebt…”
Ik verkies transparantie en geen achterkamertjes deal, die ook nog eens ronduit slecht is.
Ben jij ook op de hoogte dat een bestuurslid van het Huis voor Klokkenluiders zich in 2010 liet betalen door de familie Poot van Chipshol om een uiterst kritisch rapport te schrijven over Joris Demmink? Een getuigenverklaring van deze gang van zaken is in mijn bezit.
Die ‘ervaringsdeskundige’ blijkt dus gewoon geld te hebben aangenomen.
Los van de persoon Demmink en zijn mogelijk walgelijk gedrag, vind ik dat echt niet kunnen, want het Openbaar Ministerie ziet na onderzoek geen aanleiding voor strafrechtelijke stappen.
En nu moet ik het proces binnen het Huis nog geloven? Nee Paul, het Huis wordt een opvangbak van gevoelige dossiers waar het ter plaatse zo wordt gedelegeerd dat er damage control kan plaatsvinden. De klokkenluider is gewoon restafval die na een jaartje alsnog een overplaatsing of ontslag krijgt.
Het zijn wellicht harde woorden mijnerzijds, maar ik wil de mensen niet voor de gek houden met een lokkertje.
‘Geloof geen folders, maar informeer jezelf’ is een Piratenslogan die hier perfect bij aansluit.
Het is een weet voor de Klokkenluiders en het openbaar Ministerie wie betaalt bepaald zo is nu zo zal het blijven niet mens maar het geld is wet
gr.Norbert
Artikel 21 stelt dat gevallen, die meer dan een jaar eerder reeds zijn aangemeld, niet in behandeling hoeven worden genomen. Maar het kan dus wel.
Zie hier hoe het eerdere meldpunt stelde te weten dat er geen misstand was, alsof zijzelf de deskundigen zijn: http://www.thomascool.eu/Thomas/Nederlands/TPnCPB/AK/Index.html
Loont het de moeite om het opnieuw te proberen ? Zouden Floor Drost en Paul van Buitenen ondersteunen dat het Huis hiermee aan de slag gaat ?
We hebben acht jaar ellende over ons heen gekregen. We moesten wachten tot de Wet Huis voor Klokkenluiders werd bekrachtigd. En nu moet ik, tot mijn afgrijzen, lezen of constateren dat het instituut Huis voor Klokkenluiders niet te vertrouwen is?
Waar moet ik nu heen? We hebben alles tot in de puntjes gedocumenteerd en aangevuld met geluidsopnames. Wat nu?